Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta – diagnostyka, objawy i leczenie
Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta to groźna postać jaskry, w której dochodzi do zablokowania odpływu cieczy wodnistej z oka na skutek nieprawidłowej budowy jego przedniego odcinka. W przeciwieństwie do jaskry otwartego kąta, jaskra pierwotnie zamkniętego kąta często daje wczesne objawy – bóle oka, zamglenie widzenia czy tęczowe halo wokół świateł. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie są kluczowe, by zapobiec nieodwracalnemu uszkodzeniu nerwu wzrokowego. Dowiedz się więcej!
Najważniejsze informacje:
- Czym jest jaskra pierwotnie zamkniętego kąta?
- Budowa kąta przesączania – klucz do zrozumienia jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
- Rodzaje pierwotnego zamknięcia kąta
- Objawy jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
- Diagnostyka jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
- Leczenie jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
Czym jest jaskra pierwotnie zamkniętego kąta?
Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta (JPZK) to poważna choroba oczu prowadząca do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. W przeciwieństwie do częściej występującej jaskry otwartego kąta, jej przyczyna jest jasno określona. Jest nią anatomiczna predyspozycja do zamykania kąta przesączania, czyli przestrzeni, przez którą ciecz wodnista opuszcza przednią komorę oka.
Zamknięcie tego kąta powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, co prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego – stanu określanego jako neuropatia jaskrowa.
Budowa kąta przesączania – klucz do zrozumienia jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
Kąt przesączania to miejsce, gdzie ciecz wodnista, produkowana przez ciało rzęskowe, przedostaje się przez źrenicę do przedniej komory oka, a stamtąd odpływa przez tzw. beleczkowanie. W oku predysponowanym do pierwotnego zamknięcia kąta, ta droga może zostać częściowo lub całkowicie zablokowana przez przylegającą tęczówkę.
W zdrowym oku kąt ten jest szeroki i drożny, natomiast u pacjentów z predyspozycją do zamknięcia kąta przesączania jest on wąski, spłycony, a z czasem może się całkowicie zamknąć.
>>> Sprawdź: budowa oka - z czego się składa ludzki narząd wzroku?
Rodzaje pierwotnego zamknięcia kąta
Pierwotne zamknięcie kąta (PZK) może rozwijać się na tle różnych nieprawidłowości anatomicznych w obrębie przedniego odcinka oka. W praktyce klinicznej wyróżnia się trzy główne typy pierwotnego zamknięcia kąta, które różnią się zarówno mechanizmem powstawania, jak i grupą pacjentów najbardziej narażonych na ich wystąpienie. Zrozumienie różnic między tymi typami jest kluczowe dla prawidłowej diagnostyki oraz doboru odpowiedniego postępowania terapeutycznego.
Typ I – pierwotne zamknięcie kąta z blokiem źrenicznym
Blok źreniczny jest najczęstszym mechanizmem prowadzącym do zamknięcia kąta. Szacuje się, że odpowiada za około 75% przypadków PZK. Istotą tego mechanizmu jest zaburzenie przepływu cieczy wodnistej z tylnej do przedniej komory oka, spowodowane przyleganiem tylnej powierzchni tęczówki do przedniej powierzchni soczewki.
W wyniku tego dochodzi do wzrostu ciśnienia w komorze tylnej, co powoduje przemieszczenie obwodowej części tęczówki ku przodowi, w kierunku rogówki. Tęczówka zamyka wówczas kąt przesączania, uniemożliwiając odpływ cieczy wodnistej przez beleczkowanie.
Czynniki predysponujące do tego mechanizmu:
- Nadwzroczność – wiąże się z płytszą komorą przednią i mniejszym kątem przesączania.
- Wiek – z wiekiem soczewka fizjologicznie rośnie, zwiększając ryzyko zamknięcia kąta.
- Zaćma – powoduje pogrubienie i uwypuklenie soczewki, co nasila przyleganie tęczówki do soczewki.
Typ II – pierwotne zamknięcie kąta z konfiguracją płaskiej tęczówki
Ten typ zamknięcia kąta wynika z odmiennej, anatomicznej budowy nasady tęczówki i ciała rzęskowego. Mówimy tu o tzw. konfiguracji płaskiej tęczówki, w której nasada jest stroma, ułożona niemal równolegle do płaszczyzny beleczkowania. Dodatkowo, ciało rzęskowe może być przesunięte ku przodowi, wywierając nacisk na tęczówkę od tyłu i wypychając ją w kierunku kąta przesączania.
Cechy charakterystyczne:
- Brak wyraźnego spłycenia komory przedniej – komora centralna może być normalnej głębokości, co może maskować chorobę.
- Typowe dla osób młodszych – objawy mogą pojawić się już w wieku 20–30 lat.
- Niejednoznaczny obraz w gonioskopii – standardowe badania mogą nie wykryć zmian, dlatego diagnostyka często wymaga użycia AS OCT lub ultrabiomikroskopii (UBM).
Najpoważniejsze zagrożenie:
PZK typu II może prowadzić do tzw. zarostowego zamknięcia kąta, w którym powstają trwałe zrosty uniemożliwiające odpływ cieczy wodnistej. Jest to proces przewlekły i podstępny – może nie dawać objawów nawet przy bardzo wysokim ciśnieniu. U niektórych pacjentów rozwija się neuropatia jaskrowa mimo braku wcześniejszych ostrzeżeń.
Typ III – mechanizm mieszany (blok źreniczny + płaska tęczówka)
Typ III wynika z współistnienia dwóch mechanizmów - bloku źrenicznego oraz konfiguracji płaskiej tęczówki.
W praktyce oznacza to, że tęczówka u takich pacjentów zarówno przylega do soczewki, jak i jest wypychana od tyłu przez ciało rzęskowe, co drastycznie zwiększa ryzyko trwałego zamknięcia kąta. To połączenie mechanizmów prowadzi do wcześniejszego rozwoju choroby – często już około 40–50 roku życia, a więc znacznie wcześniej niż klasyczny typ I.
Objawy jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
Objawy mogą pojawić się już na etapie pierwotnego zamknięcia kąta, czyli zanim dojdzie do trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Objawy nawracającego pierwotnie zamkniętego kąta
- Przemijające bóle oka i głowy,
- Zamglenie widzenia,
- Widzenie tęczowych kół wokół źródeł światła.
Pojawiają się zazwyczaj po pracy z bliska, przebywaniu w ciemnym pomieszczeniu lub przy rozszerzonej źrenicy. Po ustąpieniu czynnika prowokującego, ciśnienie się normalizuje, co może zmylić pacjenta i opóźnić diagnozę.
Objawy przewlekłego pierwotnie zamkniętego kąta
- Brak dolegliwości mimo stopniowego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego,
- Postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego,
- Często późne rozpoznanie dopiero przy znacznej utracie pola widzenia.
Objawy ostrego zamknięcia kąta
- Silny ból oka i głowy,
- Czerwone, twarde oko,
- Zaburzenia widzenia, światłowstręt, tęczowe halo,
- Nudności, wymioty.
To stan nagły, który może prowadzić do całkowitej utraty wzroku w ciągu kilkudziesięciu godzin, jeśli nie zostanie szybko leczony.
Diagnostyka jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
Skuteczna diagnostyka jaskry pierwotnie zamkniętego kąta wymaga złożonego podejścia, łączącego ocenę ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz klasyczne metody badania przedniego odcinka oka z zaawansowanymi technikami obrazowania struktur anatomicznych, niedostępnych w tradycyjnej ocenie.
- Gonioskopia - klasyczne badanie wykonywane przy użyciu specjalnych soczewek, które pozwalają ocenić struktury kąta przesączania w lampie szczelinowej.
- AS OCT - nowoczesna, nieinwazyjna metoda obrazowania struktur przedniego odcinka oka za pomocą światła o długości fali w bliskiej podczerwieni. Technologia ta umożliwia wykonanie wysokorozdzielczych przekrojów przez rogówkę, tęczówkę i kąt przesączania.
- UBM - technika obrazowania za pomocą ultradźwięków o bardzo wysokiej częstotliwości, która pozwala uzyskać szczegółowe obrazy struktur przedniego odcinka oka – również tych niewidocznych dla AS OCT.
Leczenie jaskry pierwotnie zamkniętego kąta
Celem leczenia jaskry pierwotnie zamkniętego kąta jest przerwanie mechanizmu zamykania kąta przesączania oraz utrzymanie ciśnienia wewnątrzgałkowego na bezpiecznym poziomie, aby zapobiec uszkodzeniu nerwu wzrokowego. Strategia postępowania zależy od typu anatomicznego PZK oraz zaawansowania choroby.
Typ I (blok źreniczny)
Leczony jest przede wszystkim farmakologicznie (pilokarpina, beta-blokery, inhibitory anhydrazy, leki osmotyczne), aby obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe. Następnie wykonuje się irydotomię laserową, która przerywa blok, tworząc alternatywną drogę przepływu cieczy przez mikrootwór w tęczówce. W przypadkach z powiększoną soczewką zaleca się jej usunięcie, co pogłębia komorę i poprawia odpływ.
Typ II (płaska tęczówka)
Leczony jest głównie za pomocą irydoplastyki, która zmienia kształt tęczówki i odciąga ją od beleczkowania. Miotyki, czyli leki zwężające źrenicę, są stosowane wspomagająco.
Typ III (mechanizm mieszany)
Wymaga leczenia łączonego. Rozpoczyna się od irydotomii lub usunięcia soczewki, a następnie, jeśli kąt nie otworzy się, wykonuje się irydoplastykę. Ocena skuteczności leczenia opiera się na badaniach AS OCT i UBM. W razie nieskuteczności konieczne może być dalsze leczenie chirurgiczne.
Bibliografia:
- Kozub B, Terelak-Borys B, Kosmala J, Grabska-Liberek I. Pierwotne zamknięcie kąta przesączania (PZK) i jaskra pierwotnie zamkniętego kąta (JPZK) - diagnostyka i postępowanie. Primary angle-closure and primary angle-closure glaucoma - diagnostics and treatment principles. Postępy Nauk Medycznych/Progress in Medicine 2017 : 30, (3), 124-129
- https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/jaskra/75304,jaskra-pierwotnie-zamknietego-kata
- Sun X, Dai Y, Chen Y, et al. Primary angle closure glaucoma: What we know and what we don't know. Prog Retin Eye Res. 2017;57:26-45. doi:10.1016/j.preteyeres.2016.12.003
- Wright C, Tawfik MA, Waisbourd M, Katz LJ. Primary angle-closure glaucoma: an update. Acta Ophthalmol. 2016;94(3):217-225. doi:10.1111/aos.12784
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
