Ślepota funkcjonalna - na czym polega?

Zaburzenia widzenia stanowią istotne wyzwanie zdrowotne. Jedną z mniej znanych, ale istotnych form zaburzeń widzenia jest funkcjonalna utrata wzroku. Nazywana potocznie ślepotą funkcjonalną. Pomimo braku oczywistych przyczyn organicznych czy fizjologicznych, funkcjonalna utrata wzroku może znacząco wpływać na życie pacjentów. W tym wpisie przyjrzymy się bliżej temu zjawisku. Jego objawom, przyczynom oraz metodom diagnozowania i leczenia. Zrozumienie istoty ślepoty funkcjonalnej ma kluczowe znaczenie dla poprawy opieki nad pacjentami dotkniętymi tym schorzeniem. Pomaga też w zwiększeniu świadomości społecznej na temat problemów związanych z widzeniem.

Najważniejsze informacje:

• Ślepota funkcjonalna - co to?
• Ślepota funkcjonalna - epidemiologia
• Ślepota funkcjonalna - objawy
• Ślepota funkcjonalna - diagnostyka
• Ślepota funkcjonalna - leczenie

Ślepota funkcjonalna - co to?

Funkcjonalna utrata wzroku (Functional visual loss - FVL) jest schorzeniem o dużym zakresie złożoności. Prowadzi do obniżenia ostrości wzroku lub utraty pola widzenia bez jasnych podstaw fizjologicznych lub organicznych. To stan, który często wprowadza w zakłopotanie zarówno pacjentów, jak i lekarzy. Wymaga bowiem gruntownej oceny i wykluczenia innych możliwych przyczyn zaburzeń widzenia. Ślepota funkcjonalna może mieścić się w spektrum funkcjonalnych zaburzeń neurologicznych lub zaburzeń z objawami somatycznymi.

Wielowymiarowa natura funkcjonalnej utraty wzroku sprawia, że ​​diagnoza i leczenie są wyzwaniem. Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do tego stanu, w tym stres, lęk, depresja, jak również czynniki społeczne i biologiczne. Niemniej jednak, często trudno jest precyzyjnie zlokalizować źródło problemu.
 

Ślepota funkcjonalna - epidemiologia

W klinikach neurookulistycznych, gdzie zgłaszają się pacjenci z różnymi problemami związanymi z widzeniem, częstość występowania FVL oscyluje między 5 a 12%. Natomiast w ogólnych klinikach okulistycznych, gdzie diagnozowane są różnorodne schorzenia oczu, zakres ten mieści się między 1 a 5%. Warto zaznaczyć, że rzeczywista liczba przypadków FUV może być znacznie większa, ponieważ część pacjentów konsultuje się także z innymi specjalistami, co komplikuje dokładne określenie rozpowszechnienia tej dolegliwości. 

Szczególnie wysokie ryzyko wystąpienia ślepoty funkcjonalnej obserwuje się w grupie wiekowej od 11 do 20 lat, co może być związane z różnorodnymi czynnikami psychologicznymi, fizjologicznymi oraz społecznymi charakterystycznymi dla tego okresu rozwojowego. Dodatkowo, fakt, że kobiety stanowią większość, bo około 63% przypadków FVL, sugeruje możliwe predyspozycje płciowe do rozwoju tej dolegliwości.
 

Ślepota funkcjonalna - objawy

Objawy funkcjonalnej utraty wzroku mogą przybierać różnorodny charakter, co stanowi wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy. Pacjenci z FVL często zgłaszają się z różnymi dolegliwościami, w tym zmniejszeniem ostrości wzroku, utratą pola widzenia lub doświadczaniem iluzji, takich jak poliopia lub diplopia.

1. Zmniejszenie ostrości wzroku może mieć różny stopień nasilenia i wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Od subtelnych problemów z czytaniem i rozpoznawaniem twarzy po znaczące trudności w wykonywaniu podstawowych czynności życia codziennego.
    
2. Zaburzenia pola widzenia mogą objawiać się jako ograniczenie zasięgu widzenia, co może prowadzić do problemów z poruszaniem się, czytaniem czy wykonywaniem czynności wymagających precyzyjnej koordynacji wzrokowo-ruchowej. Często zaburzenia dotyczą widzenia peryferyjnego, przez co widzenie ogranicza się do widzenia tunelowego.
    
3. Kolejnymi często występującymi objawami są poliopia, czyli widzenie mnogie, oraz diplopia, czyli podwójne widzenie. Mogą one znacząco zakłócać percepcję obrazu.

Ze względu na różnorodność objawów, kluczowe jest przeprowadzenie kompleksowej oceny klinicznej oraz różnicowej diagnozy, aby ustalić odpowiedni plan leczenia i zarządzania tym schorzeniem. 

Ślepota funkcjonalna - diagnostyka

W diagnostyce różnicowej ślepoty funkcjonalnej  kluczową rolę odgrywa wykluczenie innych schorzeń, które mogą prowadzić do zaburzeń widzenia. Istnieje szereg stanów, które należy brać pod uwagę przy analizie przypadków, w tym:

Amblyopia
Amblyopia, znana jest również jako niedowidzenie lub leniwe oko. To stan, w którym dochodzi do zaburzeń przekazywania informacji z jednego oka. Wynika ona najczęściej z zeza, zaćmy wrodzonej lub znacznej różnowzroczności w pierwszych latach życia. Jest to częsta przyczyna zaburzeń widzenia, które mogą być mylone z FVL, dlatego ważne jest dokładne rozróżnienie między tymi dwoma stanami.

Ślepota korowa
Ślepota korowa to stan, w którym dochodzi do całkowitej lub częściowej utraty wzroku przy jednoczesnym prawidłowym funkcjonowaniu oka oraz nerwu wzrokowego. Spowodowana jest natomiast uszkodzeniem płata potylicznego mózgu, odpowiedzialnego za widzenie. Jest to poważne schorzenie neurologiczne, które może być mylone z FVL ze względu na podobne objawy.

Pozagałkowe zapalenie nerwu
Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego (neuropatia nerwu wzrokowego) jest to stan, w którym dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego, prowadząc do utraty widzenia. Pomimo braku widocznych zmian na dnie oka, pacjenci mogą doświadczać zaburzeń widzenia, co może być mylone z FVL.

Diagnostyka różnicowa wymaga precyzyjnej oceny klinicznej, badań obrazowych i funkcjonalnych oraz współpracy między specjalistami różnych dziedzin medycyny, w tym okulisty i neurologa, w celu wykluczenia innych przyczyn zaburzeń widzenia i ustalenia właściwego planu leczenia dla pacjenta.
 

Ślepota funkcjonalna - leczenie

Leczenie funkcjonalnej utraty wzroku obejmuje kompleksowe podejście, które koncentruje się nie tylko na poprawie samych objawów fizycznych, ale również na zdrowiu psychicznym pacjenta. Najważniejszym elementem terapii jest zapewnienie pacjentowi wsparcia emocjonalnego i zrozumienia, co może pomóc mu radzić sobie z trudnościami związanymi z zaburzeniami widzenia.

Istotne jest również zidentyfikowanie ewentualnych problemów psychicznych, takich jak stres, lęk czy depresja, które mogą towarzyszyć ślepocie funkcjonalnej. W przypadku wystąpienia tych zaburzeń, konieczne może być skierowanie pacjenta na terapię poznawczo-behawioralną lub farmakoterapię.

Podkreślenie pacjentowi, że FVL ma dobre rokowanie, może również mieć istotne znaczenie dla jego zdrowia psychicznego. Wsparcie i nadzieja na poprawę stanu zdrowia mogą pomóc pacjentowi zmierzyć się z wyzwaniami związanymi z zaburzeniami widzenia i motywować go do aktywnego uczestnictwa w procesie leczenia.

Podsumowując, funkcjonalna utrata wzroku stanowi kompleksowe wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy. Ta forma zaburzenia widzenia charakteryzuje się różnorodnymi objawami, które mogą być mylone z innymi schorzeniami. Diagnoza różnicowa jest kluczowa dla właściwego rozpoznania FVL i wykluczenia innych przyczyn zaburzeń widzenia. Skuteczne zarządzanie ślepotą funkcjonalną wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego potrzeby pacjenta oraz współpracę różnych specjalistów. Dążenie do poprawy jakości życia pacjentów dotkniętych FVL wymaga zrozumienia i empatii, jak również odpowiedniego leczenia zarówno objawowego, jak i wsparcia psychospołecznego.

Bibliografia:

1. Bruce BB, Newman NJ. Functional visual loss. Neurol Clin. 2010;28(3):789-802. doi:10.1016/j.ncl.2010.03.012
2. Phansalkar R, Lockman AJ, Bansal S, Moss HE. Management of Functional Vision Disorders. Curr Neurol Neurosci Rep. 2022;22(4):265-273. doi:10.1007/s11910-022-01191-w
3. https://webeye.ophth.uiowa.edu/eyeforum/cases/165-functional-visual-loss.htm
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Functional_visual_loss