Atopowe zapalenie rogówki i spojówek

W dzisiejszych czasach wiele osób cierpi na różnego rodzaju alergie. Często myślimy o nich w kontekście kichania, kataru czy wysypki na skórze, ale alergie mogą również dotykać naszych oczu. Jednym z poważnych schorzeń ocznych jest atopowe zapalenie rogówki i spojówek. To rzadkie, ale istotne schorzenie oczu, które może znacząco wpłynąć na komfort życia pacjentów. Zrozumienie przyczyn, objawów i możliwości leczenia tego schorzenia jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniej opieki okulistycznej pacjentom dotkniętym AKC. Profesjonalna opieka okulisty może pomóc w kontrolowaniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów.

Najważniejsze informacje:

• Atopia jako przyczyna atopowego zapalenia rogówki i spojówek
• Czym jest atopowe zapalenie rogówki i spojówek?
• Jak często występuje atopowe zapalenie rogówki i spojówek?
• Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – objawy
• Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – leczenie
• Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – ewentualne powikłania

Atopia jako przyczyna atopowego zapalenia rogówki i spojówek

Atopia to genetycznie uwarunkowany zespół zaburzeń układu odpornościowego, w którym dochodzi do rozwoju nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, nieszkodliwe dla zdrowej populacji. Patologiczna odpowiedź organizmu jest uwarunkowana przez czynniki środowiskowe, do których zaliczamy zarówno alergeny wziewne (np. pyłki roślin, sierść), pokarmowe (np. białko jaja krowiego, owoce), substancje zapachowe, metale, a także leki okulistyczne czy środki konserwujące zawarte w kroplach do oczu. Efektem kontaktu z substancją uczulającą jest wytworzenie przeciwciał IgE, skierowanych przeciwko alergenom, które w konsekwencji powodują reakcję zapalną.

Atopia odpowiedzialna jest za występowanie schorzeń, takich jak:

• atopowe zapalenie skóry (AZS),
• astma oskrzelowa,
• wyprysk kontaktowy,
• alergiczny nieżyt nosa,
• atopowe zapalenie rogówki i spojówek.
   

Czym jest atopowe zapalenie rogówki i spojówek?

Atopowe zapalenie spojówek i rogówki (ang. atopic keratoconjunctivitis - AKC) to przewlekłe i zapalne schorzenie oka, które jest związane z alergią i występuje u osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry lub inne alergiczne choroby. Schorzenie to wpływa na spojówki (błonę śluzową oka) oraz rogówkę (przejrzystą przednią część oka). Jest to poważna choroba,  będąca najgroźniejszą formą alergicznego zapalenia powierzchni oka. Może prowadzić do trwałego pogorszenia widzenia, a nawet całkowitej ślepoty. Z tego względu wymaga profesjonalnej opieki okulistycznej.

Jak często występuje atopowe zapalenie rogówki i spojówek?

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek rozwija się najczęściej w wieku kilkunastu lub dwudziestu kilku lat i trwa do 40.-50. roku życia. Szczyt zachorowań notuje się między 30. a 50. rokiem. Choroba ta dotyka od 20 do aż 40% młodych mężczyzn z współistniejącym atopowym zapaleniem skóry. AKC rozpoczyna się najczęściej kilka lat po wystąpieniu objawów skórnych AZS. Co więcej, aż w 95% przypadków towarzyszy mu wyprysk (egzema), a u 87%  pacjentów z atopowym zapaleniem rogówki i spojówki zaobserwować można objawy astmy oskrzelowej. 

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – objawy

Objawy atopowego zapalenia rogówki i spojówek utrzymują się przez cały rok. Mogą wystąpić również sezonowe zaostrzenia symptomów, zależne od występowania alergenów. 

• Świąd - to jeden z najbardziej dokuczliwych objawów, będący markerem diagnostycznym zapaleń spojówek. Występuje u ponad 90% chorych i dotyczy zazwyczaj powiek i kąta zewnętrznego lub wewnętrznego szpary powiekowej. Świąd może być tak intensywny, że pacjent nieustannie pociera oczy, co może prowadzić do dodatkowych uszkodzeń rogówki. 
   
• Zaczerwienienie oczu - spojówki oczu stają się zaczerwienione i wyraźnie widoczne. To efekt stanu zapalnego.
   
• Nadmierne łzawienie - pacjenci z AKC często doświadczają nadmiernej produkcji łez, która może powodować nieustanne łzawienie oczu.
   
• Pieczenie i uczucie piasku w oczach – uczucie to związane jest z objawami współistniejącego zespołu suchego oka i powoduje dyskomfort oraz ból.
   
• Światłowstręt - nadwrażliwość na światło jest częstym objawem AKC i jest efektem rozwijającego się stanu zapalnego rogówki. Sprawia, że przebywanie na słońcu lub w jasno oświetlonych pomieszczeniach jest szczególnie uciążliwe.
   
• Zaczerwienienie i obrzęk powiek – jest to charakterystyczny objaw AKC. Skóra powiek jest sucha, ścieńczała, przebarwiona i popękana. Często poniżej brzegu dolnej powieki pojawia się charakterystyczny fałd skórny.
   
• Przerzedzenie rzęs i brwi – w wielu przypadkach dochodzi do widocznego przerzedzenia 1/3 zewnętrznej części łuków brwiowych oraz rzęs. W przypadku rzęs sytuacja może być również odwrotna – stają się długie i jedwabiste. 
   
• Uszkodzenia rogówki - w ciężkich przypadkach AKC może prowadzić do uszkodzenia rogówki, co z kolei wpływa na ostrość widzenia i może prowadzić do poważnych powikłań.
   

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – leczenie

Leczenie AKC odbywać powinno się we współpracy okulisty z alergologiem lub dermatologiem. Możliwe jest bowiem włączenie immunoterapii swoistej, czyli odczulania. Poza tym leczenie opiera się na metodach farmakologicznych oraz działaniach prewencyjnych. Stosuje się w tym celu leki w postaci kropki aplikowanych do worka spojówkowego, jak i te doustne. 

Niezwykle istotne jest by w miarę możliwości unikać ekspozycji na alergeny wywołujące reakcję uczuleniową. Poza tym, należy pamiętać by nie dotykać, drapać oraz przecierać oczu, ponieważ może prowadzić to do poważnych uszkodzeń powierzchni rogówki. Osoby obarczone AKC powinny szczególnie zwracać uwagę na higienę oczu oraz pielęgnację soczewek kontaktowych. Zaleca się również stosowanie preparatu sztucznych łez w celu nawilżania spojówek i wypłukiwania alergenów. Ważne jest jednak by wszelkie stosowane produkty nie zawierały konserwantów, które również mogą być substancją drażniącą. Pomocne jest również unikanie przesuszenia powierzchni gałek ocznych, poprzez nie przebywanie np. w klimatyzowanych pomieszczeniach. 

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek to choroba na całe życie. Z tego względu warto pozostać pod kontrolą okulisty również po wyleczeniu objawów. 

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek – ewentualne powikłania

Atopowe zapalenie rogówki i spojówek jest chorobą predestynującą do powstania wielu powikłań. Wynika to bowiem m.in. z upośledzonej odporności komórkowej, ciągłego pocierania oczu oraz przyjmowania silnych środków stosowanych w leczeniu AKC. Do możliwych powikłań atopowego zapalenia rogówki i spojówek zaliczamy m.in.:

• Plamki Trantasa (białe grudki wokół rąbka rogówki)
• Erozja rogówki
• Owrzodzenie rogówki
• Neowaskularyzacja rogówki (nowotworzenie naczyń krwionośnych)
• Stożek rogówki
• Herpetyczne zapalenie rogówki
• Zakażenia gronkowcowe
• Zaćma
• Odwarstwienie siatkówki

Bibliografia:

1. Thomsen SF. Epidemiology and natural history of atopic diseases. European Clin Res J 2015;2:24642-5.
2. Chen JJ, Applebaum DS, Sun GS, et al. Atopic keratoconjunctivitis: A review. J Am Acad Dermatol 2014;70(3):569-75.
3. Leonardi A, Castegnaro A, Valerio AL, Lazzarini D. Epidemiology of allergic conjunctivitis: clinical appearance and treatment patterns in a population-based study. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2015;15(5):482-8.