Akomodacja oka – na czym polega?

Widzenie obiektów w różnych odległościach to jedna z najbardziej niezwykłych zdolności naszego układu wzrokowego. Dzięki niej możemy czytać książkę, a po chwili spojrzeć przez okno i zobaczyć wyraźnie to, co dzieje się na ulicy. Odpowiada za to akomodacja oka – skomplikowany, ale niezwykle precyzyjny proces, który pozwala naszym oczom automatycznie dostosowywać ostrość obrazu do odległości patrzenia. Na czym dokładnie polega i jak działa ten mechanizm?

Najważniejsze informacje:

• Czym jest akomodacja oka?
• Jak działa mechanizm akomodacji? 
• Składowe akomodacji
  • Akomodacja podstawowa
  • Akomodacja wergencyjna
  • Akomodacja proksymalna (psychologiczna)
  • Akomodacja toniczna
• Dlaczego akomodacja oka jest tak ważna?
• Akomodacja a wiek – co się zmienia?

Czym jest akomodacja oka?

Akomodacja to zdolność oka do zmiany swojej mocy optycznej w celu zapewnienia ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Proces ten opiera się głównie na zmianie kształtu soczewki wewnątrzgałkowej, która pod wpływem działania mięśni rzęskowych może stawać się bardziej wypukła (do widzenia z bliska) lub spłaszczona (do widzenia z daleka).

Choć brzmi to prosto, akomodacja jest w rzeczywistości skomplikowanym procesem neurologiczno-optycznym, kontrolowanym przez mózg i precyzyjnie dostosowywanym do bieżących potrzeb wzrokowych.
 

Jak działa mechanizm akomodacji? 

Aby lepiej zrozumieć, jak funkcjonuje akomodacja, warto przeanalizować trzy główne etapy tego procesu:
 

1. Identyfikacja i analiza obrazu na siatkówce
Pierwszym krokiem w akomodacji jest wykrycie, że obraz widziany przez oko nie jest dostatecznie ostry. Sygnał do uruchomienia akomodacji pochodzi z plamki żółtej, a szczególnie jej centralnej części – dołeczka, czyli obszaru siatkówki o najwyższym zagęszczeniu czopków odpowiedzialnych za widzenie szczegółów. Oko wykrywa rozmazany obraz i poprzez złożone procesy nerwowe analizuje, co dokładnie należy poprawić, by uzyskać ostrość. 
 

2. Ocena rozmycia i interpretacja sygnałów wizualnych
W drugim etapie oko analizuje, czy rozmazanie obrazu wynika z tego, że światło skupia się przed, czy za siatkówką. Jednym z kluczowych narzędzi tej oceny jest tzw. aberracja chromatyczna – zjawisko polegające na różnym załamywaniu światła o różnych długościach fal (czyli kolorach). To ona daje informację o kierunku i stopniu potrzebnej korekty ostrości.
 

3. Zmiana kształtu soczewki
Po analizie mózg wysyła impuls do mięśnia rzęskowego - jedynej aktywnej struktury w całym tym mechanizmie. 

• Gdy mięsień się kurczy, powoduje on rozluźnienie włókien podtrzymujących soczewkę (tzw. obwódki rzęskowej), co umożliwia jej uwypuklenie i zwiększenie mocy skupiającej – dzięki temu możemy wyraźnie widzieć z bliska.
   
• Z kolei przy patrzeniu w dal mięsień rzęskowy rozluźnia się, napięcie obwódki wzrasta, a soczewka staje się bardziej płaska – dostosowując się do widzenia odległych obiektów.

Składowe akomodacji

Na sposób, w jaki przebiega akomodacja, wpływają zarówno czynniki, nad którymi nie mamy kontroli, jak i te, które zależą od naszej woli. Dlatego akomodacja nie jest całkowicie automatycznym procesem – bierze w niej udział także nasz umysł. Ostatecznie, prawidłowe działanie tego mechanizmu to efekt współpracy czterech różnych składowych:
 

Akomodacja podstawowa

To najważniejszy element akomodacji – automatyczna odpowiedź oka na zamazanie obrazu. Działa ona nawet wtedy, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy, np. podczas czytania lub oglądania przedmiotów z bliska. Dzięki niej możliwe jest utrzymanie ostrego obrazu nawet przy niewielkich zmianach odległości patrzenia.
 

Akomodacja wergencyjna

Związana z ruchem gałek ocznych – w szczególności ze zbieżnością (czyli skręcaniem oczu do wewnątrz przy patrzeniu z bliska). Gdy oczy zbliżają się do siebie, akomodacja zostaje automatycznie aktywowana. Jest to niezwykle ważne dla uzyskania obuocznego, spójnego widzenia.
 

Akomodacja proksymalna (psychologiczna)

To ciekawa forma akomodacji, która nie wynika bezpośrednio z bodźców wzrokowych, ale z percepcji odległości. Na przykład, jeśli wiemy, że obiekt znajduje się blisko, nawet bez patrzenia, nasze oczy mogą zacząć się dostosowywać do jego oglądania. Działa tu m.in. nasza wyobraźnia, pamięć przestrzenna i wcześniejsze doświadczenia.
 

Akomodacja toniczna

Obecna wtedy, gdy żaden z powyższych mechanizmów nie jest aktywny – np. w ciemności. To stan domyślnego napięcia mięśnia rzęskowego. Choć nie wpływa na codzienne widzenie, pokazuje, że układ akomodacyjny nigdy nie jest całkowicie nieaktywny.
 

Dlaczego akomodacja oka jest tak ważna?

Akomodacja oka to jeden z kluczowych mechanizmów umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie naszego wzroku. Choć na co dzień nie zdajemy sobie z tego sprawy, bez sprawnej akomodacji wykonywanie wielu codziennych czynności byłoby znacznie utrudnione – a niektóre wręcz niemożliwe.

To właśnie dzięki niej jesteśmy w stanie sprawnie przenosić wzrok między różnymi punktami w przestrzeni, na przykład z ekranu komputera na notatki czy z tablicy szkolnej na zeszyt.

W skrócie – akomodacja odpowiada za to, że nasze oczy mogą elastycznie dostosowywać ostrość widzenia w zależności od odległości, w jakiej znajduje się obserwowany obiekt. Bez niej oczy działałyby jak aparat fotograficzny bez autofokusa – z rozmazanym obrazem poza jedną stałą odległością.

>>> Sprawdź czym są zaburzenia akomodacji oka

Akomodacja a wiek – co się zmienia?

Niestety, tak jak wiele procesów w naszym organizmie, akomodacja również nie pozostaje odporna na upływ czasu. Zdolność soczewki do zmiany kształtu i dostosowywania swojej mocy optycznej stopniowo maleje. Powodem jest utrata elastyczności oraz pogarszająca się pracy mięśnia rzęskowego. Ten naturalny proces fizjologiczny nazywamy prezbiopią, czyli starczowzrocznością.

Prezbiopia zazwyczaj zaczyna dawać o sobie znać po 40. roku życia, choć u niektórych osób pierwsze objawy pojawiają się wcześniej lub później, w zależności od stylu życia oraz kondycji narządu wzroku.

To właśnie dlatego wiele osób w średnim wieku decyduje się na dodatkowe okulary do czytania, bądź okulary lub soczewki kontaktowe progresywne, które umożliwiają płynne widzenie na różne odległości – bez konieczności zmieniania korekcji w zależności od sytuacji.

Bibliografia:

1. von Helmholtz H., Helmholtz's treatise on physiological optics (Trans. from the 3rd German ed.). Ed. Southall, J.P.C. Optical Society of America, 1924.
2. Crane H.D., A theoretical analysis of the visual accommodation system in humans. NASA CR-606. NASA contractor report, United States: National Aeronautics and Space Administration, pp.1-77, 1966.
3. Del Águila-Carrasco, A.J., Kruger, P.B., Lara, F. et al., Aberrations and accommodation, Clinical & Experimental Optometry, 103(1), pp.95–103, 2020. https://doi.org/10.1111/cxo.12938 
4. Ovenseri-Ogbomo, G.O. and Oduntan, O.A., Mechanism of accommodation: A review of theoretical propositions, African Vision and Eye Health, 74(1), p.a28, 2015. https://doi.org/10.4102/aveh.v74i1.21