Czym jest zez? Jak go rozpoznać?

Zez to kolejna wada wzroku, która znacznie utrudnia życie codzienne. Nie wszyscy jednak wiedzą, czym tak naprawdę jest, co jest przyczyną powstawania zeza oraz jak go rozpoznać u małych dzieci.

Postaramy się odpowiedzieć na wszystkie nurtujące pytania, zatem zapraszamy do lektury!

Czym jest zez?

Zez to wada wzroku polegająca na nierównoległym ustawieniu gałek ocznych spowodowanym osłabieniem mięśni ocznych – powoduje to zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego.

Efektem zeza jest zaburzenie widzenia stereoskopowego  – równoczesna koncentracja obu oczu na oglądanym przedmiocie jest znacznie utrudniona.

Obraz widziany przez każde oko jest różny, to znaczne utrudnienie dla mózgu, gdyż ma on problem z przetworzeniem obu obrazów i w złożeniu ich w spójną całość. To z kolei prowadzi do pojawienia się kolejnego problemu, jakim jest dwojenie, które skutkuje tym, że obrazy, jakie widzi chory, są przesunięte pod różnymi kątami lub znajdują się jeden pod drugim. To znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie, wykonywanie wielu obowiązków zawodowych czy też uniemożliwia prowadzenie samochodu.

Nieprzyjemne odczucia związane z dwojeniem jest zazwyczaj niwelowane skręcaniem twarzy czy też przechylaniem głowy. Tak przynajmniej wygląda to w przypadku osób dorosłych, u dzieci znacznie częściej następuje tłumienie obrazu w jednym oku, co z kolei prowadzi do powstania niedowidzenia.

Brak leczenia lub też nieprawidłowa korekcja oczu może spowodować powstanie amblyopii, czyli syndromu leniwego oka. W jednym oku chorego następuje osłabienie zdolności widzenia, przez co konieczne jest podjęcie leczenia, np. zasłanianie zdrowego oka i w ten sposób zmuszanie drugiego oka do pracy.

Przyczyny zeza

Najczęstsze przyczyny powstawania zeza zawrzeć można w następujących grupach:

• motoryczne – nieprawidłowość rozwojowa, urazy, np. porodowe, poważne choroby w wieku dziecięcym znacznie osłabiające dziecko; u osób dorosłych – cukrzyca oraz nadciśnienie tętnicze;
• sensoryczne – choroby narządu wzroku bądź nerwu wzrokowego; u osób dorosłych przyczyną pojawienia się zeza może być również znaczna nadwzroczność;
• ośrodkowe – wszelkie urazy psychiczne, wzmożona pobudliwość Ośrodkowego Układu Nerwowego; zmiany w rozwoju ośrodków kojarzeniowych kory mózgowej;
• czynniki genetyczne – tendencja do pojawienia się zeza u dziecka może mieć podłoże genetyczne.

Objawy zeza

Najbardziej oczywistym objawem zeza jawnego jest nierównoległe ustawienie się gałek ocznych. Odchylenie zezującej gałki może kierować się ku górze (hipertropia), ku dołowi (hipotropia), w kierunku nosa (ezotropia), skroni (egzotropia) lub też skośnie (incyklotropia - skośny do wewnątrz) lub (ekscyklotropia - skośny na zewnątrz).

Jednak to nie jedyne objawy, które mogą towarzyszyć zezowi, oto inne często występujące:

• osłabienie oka zezującego, przez co obraz widziany tym okiem jest mniej ostry,
• brak skoordynowania ruchów obu gałek ocznych,
• problemy z koncentracją, przede wszystkim podczas czytania,
• może wystąpić również podwójne widzenie, zwane też diplopią,
• przymykanie jednego oka jest częstym objawem zeza rozbieżnego okresowego,
• ból głowy oraz oczu.

Zez ukryty często bywa bezobjawowy, jednak w niektórych przypadkach może właśnie charakteryzować się częstym bólem głowy czy nawet podwójnym widzeniem. To powinno nas zaalarmować, aby jak najszybciej udać się na wizytę do okulisty.

Jakie są rodzaje zeza?

Ze względu na wiek, w którym zez się pojawił, można wyróżnić dwa rodzaje:

• zez wrodzony – pojawia się już u niemowląt, przyczyną są wrodzone defekty występujące;
• zez nabyty – pojawia się w późniejszym wieku, poprzedzonym okresem prawidłowego widzenia.

Ze względu na zmienność odchylenia (w zależności od pozycji spojrzenia) wymienić można:

• zez towarzyszący –  jest to najczęściej pojawiający się rodzaj zeza,  oko zezujące towarzyszy w ruchach oku prowadzącemu, utrzymując przy tym stały kąt odchylenia – nie występuje widzenie podwójne;
• zez nietowarzyszący – kiedy wielkość odchylenia zależy od kierunku spojrzenia lub od nastawności oka, najczęściej są to zezy porażenne, których przyczyną jest niedowład mięśni poruszających gałką oczną.

Ze względu na stany fuzyjne (fuzja to proces, który warunkuje obuoczne widzenie, umożliwia łączenie obrazów w jeden) wyróżniamy:

• zez ukryty – polega na zaburzeniu równowagi mięśni ocznych – pewne mięśni są silniejsze od pozostałych; zez ten jest możliwy do zaobserwowania dzięki rozbiciu fuzji (zasłonięciu oka, które wówczas ustawia się w pozycji zezującej). Zezy te są zawsze kontrolowane przez fuzję;
• zez jawny –  widoczne odchylenie zezowe, w którym fuzja nie występuje
• zez okresowy – pojawić się może w momencie zmęczenia, w stresujących sytuacjach, podczas zdenerwowania.

Warto zaznaczyć, że oko zezujące może stracić zdolność widzenia – w celu uniknięcia podwójnego widzenia mózg eliminuje obrazy pochodzące z zezującego oka. Jeżeli tak się nie stanie, chory ma problemy z orientacją w przestrzeni, cierpi na bóle głowy i mdłości.

Sposoby wykrywania zeza

Najczęściej zez wykrywany jest przez rodziców – podczas obserwacji swojego dziecka są w stanie zauważyć niepokojące objawy. W tym wypadku należy niezwłocznie skonsultować się z ortoptykiem, czyli lekarzem specjalizującym się w diagnozowaniu oraz leczeniu zeza. Badanie na synoptoforze to podstawowa metoda wykrywająca zez.

Testy na zeza

Badania pomocne w wykrywaniu zeza to tzw. cover test, polegający na naprzemiennym zasłanianiu oczu, jak również test Hirschberga oraz badanie przy użyciu synaptoforu. Test Hirshberga, inaczej test odblasków rogówkowych, jest to test, pozwalający określić w przybliżeniu kąt zeza. Ocenę ustawienia gałek ocznych wykonuje się, obserwując położenie refleksu świetlnego, przy oświetleniu oczu za pomocą źródła światła ustawionego na wprost oczu w odległości 33 centymetrów (refleks powinien znajdować się w centrum źrenic obu oczu).  

Leczenie zeza

Na samym początku leczenia niezbędne jest dobranie przez specjalistę odpowiednich okularów. Konieczne może się okazać leczenie chirurgiczne, polegające na równoległym ustawieniu gałek ocznych. O dokonaniu zabiegu zawsze decyduje lekarz okulista /strabolog we współpracy z ortoptystą. Należy również pamiętać o specjalnych ćwiczeniach ortoptycznych. Nieleczony zez uniemożliwia prawidłowe widzenie obuoczne – w przyszłości może to zaważyć na wyborze wykonywanego zawodu; jak najszybsza korekcja wady znacznie poprawi jakość życia osoby dotkniętej zezem.

Sprawdź też ćwiczenia oczu poprawiające wzrok.

Korygowanie zeza

Zez a soczewki kontaktowe

Warto wspomnieć, że soczewki kontaktowe zapewnić mogą podobne „ustawienie oczu” jak okulary. Jednak w tym wypadku konieczne jest zwrócenie uwagi na wartości soczewek  – muszą one być zmodyfikowane w stosunku do okularów: wyższe w nadwzroczności, a niższe w krótkowzroczności. Do obliczania mocy soczewek kontaktowych służą odpowiednie tabele.

Okulary w zezie

Podczas przepisywania okularów na zeza najważniejsze staje się to, aby zapewnić choremu, jak najlepszą ostrość widzenia.  Moc szkieł dostosowana jest często do rodzaju zeza. W przypadku zeza zbieżnego istotne staje się rozluźnienie akomodacji. W przypadku zeza zbieżnego, któremu towarzyszy nadwzroczność, przepisuje się najmocniejsze szkła plusowe. Jeśli pomimo takiej korekcji pacjent widzi nie wyraźnie, konieczne staje się stosowanie również przez kilka dni kropli porażających akomodację, aby przystosowanie się do okularów przebiegało szybciej i skuteczniej. Dzieciom niekiedy przepisuje się szkła dwuogniskowe.

W przypadku zeza zbieżnego oraz towarzyszącej mu krótkowzroczności wybierane są najczęściej najsłabsze szkła minusowe, których celem jest osłabienie akomodacji.

Alternatywą przy zezie są szkła pryzmatyczne. Największą skuteczność przynoszą u osób z podwójnym widzeniem.

Szukasz okularów? Zajrzyj na www.wokularach.pl.

za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zez [dostęp: 24.03.2022]
za: https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/neurookulistykaizez/74735,zez [dostęp: 24.03.2022]
za: https://www.doz.pl/czytelnia/a15324-Zez__czym_jest_Rodzaje_wykrywanie_i_leczenie_zeza [dostęp: 24.03.2022]
za: https://www.leczeniezeza.pl/kiedy_okulary_lecza_zeza.html [dostęp: 24.03.2022]