Zespół pomijania stronnego - geneza, objawy, testy

Zespół pomijania stronnego stanowi fascynujące zagadnienie w dziedzinie neurologii, rzucając światło na subtelne aspekty funkcjonowania mózgu i jego zdolność adaptacyjną w obliczu uszkodzeń. To zaburzenie, choć rzadko dostrzegane przez społeczeństwo, może drastycznie wpłynąć na codzienne życie osób dotkniętych, prowadząc do ograniczenia świadomości jednej strony ciała i otaczającej przestrzeni. Dowiedz się czym jest zespół pomijania stronnego, jakie są jego charakterystyczne objawy oraz metody diagnozowania!

Najważniejsze informacje:

• Czym jest zespół pomijania stronnego?
• Lokalizacja i rozległość uszkodzeń
• Objawy zespołu pomijania stronnego
• Diagnozowanie zespołu pomijania stronnego
• Leczenie zespołu pomijania stronnego

Czym jest zespół pomijania stronnego?

Zespół pomijania stronnego (ZPS) to rodzaj zaburzenia percepcyjnego, znany również jako zespół nieuwagi stronnej. Jest obserwowane u pacjentów po przebytym udarze mózgu, urazach czaszkowo-mózgowych lub chorobie nowotworowej, będąc efektem uszkodzeń różnych struktur mózgowych. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest niedostrzeganie przeciwstronne względem lokalizacji uszkodzenia przestrzeni zewnętrznej i własnego ciała. Pomijanie dotyczy bodźców o różnych modalnościach (słuchowej, wzrokowej, czuciowej), dochodzących z przeciwległej do uszkodzonej półkuli mózgu strony przestrzeni. Istotne jest, że u pacjentów z ZPS nie występują deficyty czuciowe i ruchowe, a także brak uszkodzeń narządów zmysłów. 
 

>> Przeczytaj więcej o poprawnym widzeniu u człowieka, czyli o widzeniu stereoskopowym 

Lokalizacja i rozległość uszkodzeń

Uszkodzenia prawopółkulowe (występujące w znacznej większości) mają tendencję do wywoływania bardziej nasilonych i dłużej utrzymujących się objawów pomijania stronnego niż uszkodzenia lewopółkulowe. Miejsce i rozległość uszkodzeń wpływają na różnorodność obrazu klinicznego. Uszkodzenia czołowe mózgu mogą prowadzić do niemożności inicjowania ruchów w kierunku lewej połowy przestrzeni, co jest związane z elementami eksploracyjno-motorycznymi. Natomiast uszkodzenia ciemieniowe prowadzą do ignorowania bodźców z pomijanej strony, co manifestuje się elementami sensoryczno-percepcyjnymi.

Objawy zespołu pomijania stronnego

Zespół pomijania stronnego charakteryzuje się szeregiem objawów klinicznych. Symptomy, obserwowane u pacjentów z uszkodzeniem jednej półkuli mózgu, ukazują złożoność tego zaburzenia oraz jego wpływ na codzienne funkcjonowanie jednostki. Najczęściej obserwowane objawy:

• Pacjent może negować istnienie jednej strony ciała, przeciwnej do uszkodzonej półkuli. Może również doświadczać zmienionego odczuwania kończyn, uważając je za nie swoje lub dodatkowe i niepotrzebne.
   
• Pacjent zaprzecza istnieniu zaburzeń neurologicznych, np. niedowładu połowiczego, mimo że są one obiektywnie obecne (anozognozja).
   
• Pacjent wykazuje emocjonalne zobojętnienie wobec zauważanych zaburzeń (anozodiaforia).
   
• Pacjent może ignorować jedną stronę ciała podczas wykonywania codziennych czynności, takich jak ubieranie się, malowanie czy golenie.
   
• Pacjent może reagować tylko na bodźce z jednej strony otoczenia, np. opróżnianie jednej strony talerza, dostrzeganie osób tylko po prawej stronie.
   
• Pacjent ma trudności w skupieniu uwagi na jednej stronie przestrzeni, co wpływa na precyzję kopiowania rysunków, tekstu czy wykreślania elementów.
   
• Pacjent przejawia objawy dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii.
   
• Pacjent wykazuje brak aktywności lewej strony ciała pomimo braku fizycznego niedowładu (akinezja jednostronna).
   
• Pacjent pomija bodźce po stronie lewej podczas równoczesnej obustronnej stymulacji, obejmującej różne modalności sensoryczne, takie jak wzrok, słuch, dotyk czy odczuwanie bólu (nieuwaga sensoryczna).
   
• Pacjent doświadcza zmienionego odczuwania bodźca dotykowego ze strony pomijanej, często wskazując odczucia po stronie przeciwnej (allestesja).
   

Diagnozowanie zespołu pomijania stronnego

Diagnoza zespołu pomijania stronnego jest procesem złożonym, a kluczową rolę odgrywa dynamiczność objawów. Ostateczne potwierdzenie wymaga przeprowadzenia badania neuropsychologicznego, które opiera się na różnorodnych zadaniach konwencjonalnych i behawioralnych. Badania te skupiają się na modalności wzrokowej, słuchowej i dotykowej, a ich celem jest dokładna ocena codziennego funkcjonowania pacjenta.
 

Zadania konwencjonalne

1. Wyszukiwanie liter i elementów
Badany szuka określonych liter lub elementów o konkretnym kształcie i rozmiarze spośród zróżnicowanej grupy. To zadanie pozwala ocenić zdolność pacjenta do skupiania uwagi na konkretnej informacji.

2. Dzielenie linii i przekreślanie
Pacjent dzieli linie na odcinki i przekreśla je według określonych kryteriów. To zadanie koncentruje się na precyzji ruchów i percepcji przestrzennej.

3. Kopiowanie rysunków i figur
Badany kopiuje rysunki znajdujące się po jednej stronie kartki, zarówno w układzie pionowym, jak i poziomym. To sprawdza zdolność do reprodukcji wzorców.
 

Zadania behawioralne

1. Wybieranie numeru telefonu
Badany wybiera numery telefonów na tarczy telefonicznej, co pozwala ocenić ewentualne pomijanie cyfr i zidentyfikować, z której strony pacjent tego dokonuje.

2. Odczytywanie na głos menu
Badany czyta na głos menu, co pozwala sprawdzić, czy pacjent czyta pełne wyrazy czy też omija część z nich, co może wskazywać na problem zaniedbywania.

3. Samodzielne ustawianie godziny
Badanie obejmuje odczytywanie godziny z zegara cyfrowego, następnie z zegara analogowego oraz samodzielne ustawianie zegara analogowego na określoną godzinę. To zadanie ocenia zdolność pacjenta do zorganizowanego działania w czasie.

Źródło grafik: Stanford Encyclopedia of Philosophy Winter 2009 Edition oraz Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego

Leczenie zespołu pomijania stronnego

Zespół pomijania stronnego jest schorzeniem wynikającym z uszkodzenia struktur mózgu, zazwyczaj towarzyszącym różnym zaburzeniom naczyniowym. Mimo że objawy wydają się poważne, w większości przypadków zespół ten cofa się samoistnie, szczególnie w przypadku natychmiastowego podjęcia postępowania terapeutycznego po wystąpieniu incydentu mózgowego. Jednakże, gdy terapia wprowadzana jest zbyt późno lub w sposób nieprawidłowy, istnieje ryzyko utrwalenia objawów, co znacząco wpływa na proces rehabilitacji pacjenta.
 

Bodźcowanie pacjenta
Terapia pacjenta z ZPS opiera się na wieloetapowym podejściu, skoncentrowanym na bodźcowaniu strony pomijanej. To obejmuje ustawianie ciała i głowy pacjenta w kierunku zaniedbywanej strony oraz stosowanie różnorodnych ćwiczeń, takich jak analiza wzrokowo-przestrzenna i integracja percepcyjno-motoryczna.

Ćwiczenia rehabilitacyjne
Wiele ćwiczeń rehabilitacyjnych jest zbliżonych do zadań wykorzystywanych w badaniach neuropsychologicznych, takich jak liczenie monet, rysowanie, przepisywanie, czytanie, co pomaga w stopniowym przywracaniu funkcji po stronie pomijanej.

Organizacja przestrzeni
Organizacja przestrzeni, w której przebywa pacjent, jest kluczowa. Warto instruować otoczenie, aby wszelkie czynności odbywały się po stronie zaniedbywanej, minimalizując jednocześnie bodźce docierające ze strony niezaniedbywanej.

Bibliografia:

1. Wojtan, A., & Wojtan, S. (2009). Charakterystyka zespołu zaniedbywania połowiczego : specyfika opieki pielęgniarskiej. Problemy Pielęgniarstwa, 17(2), 132–138.
2. Domańska Ł. (1999). Ocena pomijania stronnego metodami angażującymi procesy wzrokowe. Przegląd Psychologiczny, 42, 1-2, 49-56.
3. Wojtan, A.,  & Wojtan, S. (2009). Prevalence of hemineglect syndrome in patients after ischemic stroke. Nursing Problems / Problemy Pielęgniarstwa, 17(4), 328-334.